ورق گالوانیزه به‌دلیل مقاومت بالا در برابر زنگ‌زدگی و رطوبت، یکی از پرکاربردترین مصالح در صنایع ساختمانی، خودروسازی و سازه‌های فلزی است. بااین‌حال، حتی این ورق مقاوم نیز در برابر عوامل محیطی و مکانیکی کاملاً مصون نیست. آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه به‌مرورزمان، در اثر تماس با مواد خورنده یا شرایط آب‌وهوایی نامساعد رخ می‌دهد.
اگر این آسیب‌ها به‌موقع شناسایی و ترمیم نشوند، ممکن است لایه محافظ روی (Zn) آن از بین برود و فولاد زیرین در معرض زنگ‌زدگی سریع قرار گیرد. به همین دلیل آشنایی با خوردگی ورق گالوانیزه، علل بروز آن و روش‌های تعمیر و نگهداری، برای حفظ طول عمر و عملکرد سازه‌ها ضروری است. در این مطلب از وبلاگ فردا فولاد، قصد داریم با نگاهی تخصصی اما ساده، بررسی کنیم آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه چیست، چه عواملی باعث آن می‌شود و چگونه می‌توان با روش‌هایی مانند تعمیر نقطه‌ای یا پوشش مجدد، از خسارات سنگین در آینده جلوگیری کرد.
آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه چیست؟
ورق گالوانیزه دارای پوششی از فلز «روی» است که از فولاد در برابر تماس مستقیم با اکسیژن و رطوبت محافظت می‌کند. با گذشت زمان و در شرایط خاص، این لایه محافظ ممکن است آسیب ببیند یا واکنش شیمیایی ناخواسته‌ای با محیط انجام دهد. آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه می‌تواند به شکل‌های مختلف ظاهر شود:
- خراش یا پوسته‌شدن پوشش در اثر ضربه
- زنگ‌زدگی موضعی در نقاط برش‌خورده یا سوراخ‌ها
- تغییر رنگ سطح به‌دلیل اکسید شدن روی
- خوردگی سفید یا شوره سفید (White Rust) ناشی از تماس طولانی با رطوبت بدون تهویه
- خوردگی گالوانیکی (Galvanic corrosion) در اثر تماس با فلزات دیگر مانند مس یا آلومینیوم
هر یک از این موارد، اگر کنترل نشود، می‌تواند به تخریب تدریجی ورق و کاهش مقاومت مکانیکی آن منجر شود.
انواع خوردگی ورق گالوانیزه
برای درک بهتر فرآیند تخریب، باید بدانیم که خوردگی ورق گالوانیزه در چند نوع اصلی دسته‌بندی می‌شود:
خوردگی سفید (White Rust)
در مراحل اولیه ذخیره‌سازی یا انبارداری، اگر ورق‌ها روی‌هم انباشته شوند و بین آن‌ها رطوبت حبس شود، لایه‌ای سفیدرنگ از هیدروکسید روی تشکیل می‌شود. این نوع خوردگی معمولاً سطحی است، اما در صورت ماندگاری، به پوسته‌شدن لایه روی منجر می‌شود.
خوردگی گالوانیکی
وقتی انواع ورق گالوانیزه با فلزات نجیب‌تر (مثل مس یا برنج) تماس پیدا کند، جریان الکتروشیمیایی بین آن‌ها برقرار می‌شود و فلز روی شروع به اکسید شدن می‌کند. این پدیده در سازه‌های ترکیبی یا سیستم‌های آبیاری فلزی شایع است.
خوردگی موضعی (Pitting Corrosion)
در نقاطی که پوشش آسیب‌دیده یا سوراخ شده، خوردگی به‌صورت موضعی آغاز می‌شود. اگرچه سطح کلی سالم به نظر می‌رسد، اما فولاد زیرین در همان نواحی در حال زنگ‌زدن است.
خوردگی یکنواخت
در مناطق با آلودگی شدید یا رطوبت بالا، ممکن است لایه محافظ روی به‌تدریج در کل سطح تحلیل برود. در این حالت، ضخامت ورق به‌مرور کاهش‌یافته و در نهایت استحکام آن از بین می‌رود.
دلایل اصلی بروز آسیب‌ها در ورق گالوانیزه
آسیب‌ها در ورق گالوانیزه ممکن است در مرحله حمل‌ونقل، انبارداری، یا حتی حین نصب و بهره‌برداری رخ دهند. برخی از دلایل رایج عبارتند از:
- خراش مکانیکی ناشی از جابه‌جایی نادرست
- استفاده از ابزار برش بدون محافظ سطح
- انبار کردن ورق‌ها در محیط مرطوب و بدون تهویه
- تماس با مواد شیمیایی یا اسیدی
- جوشکاری مستقیم روی سطح گالوانیزه بدون پاک‌سازی مناسب
برای کاهش این آسیب‌ها، باید هم در مرحله تولید و هم پس از نصب، استانداردهای فنی به‌دقت رعایت شوند.
روش‌های پیشگیری از خوردگی در ورق گالوانیزه
اگرچه ورق گالوانیزه به خاطر وجود پوشش روی، یکی از مقاوم‌ترین ورق‌ها در برابر زنگ‌زدگی است، اما بی‌توجهی به شرایط نگهداری و استفاده، باعث می‌شود این لایه محافظ به‌مرور تحلیل برود و فولاد زیرین در معرض خوردگی قرار گیرد؛ بنابراین رعایت چند نکته ساده ولی حیاتی می‌تواند دوام ورق گالوانیزه را تا چندین سال افزایش دهد و از هزینه‌های تعمیر و تعویض جلوگیری کند.
۱. انبارداری صحیح و اصولی
یکی از مهم‌ترین دلایل آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه، انبار کردن نادرست آن است. ورق‌ها نباید مستقیماً روی زمین یا در محیط‌های مرطوب قرار گیرند.
- فضای انبار باید خشک و دارای تهویه مناسب باشد.
- در صورت امکان، ورق‌ها را به‌صورت افقی و با استفاده از پالت چوبی نگهداری کنید.
- از قرار دادن ورق‌ها به‌صورت فشرده و بدون فاصله خودداری شود تا جریان هوا بین آن‌ها برقرار بماند.
۲. جلوگیری از تماس با رطوبت و مواد شیمیایی
رطوبت، عامل اصلی تخریب لایه روی است. هرچه مدت زمان تماس ورق با آب یا بخار بیشتر باشد، احتمال شوره سفید افزایش می‌یابد؛ همچنین مواد اسیدی یا قلیایی قوی می‌توانند پوشش را از بین ببرند.
- از تماس ورق با باران اسیدی یا محیط‌های دارای بخار شیمیایی خودداری کنید.
- در صورت تماس تصادفی با مواد خورنده، سطح باید سریعاً با آب تمیز شسته و خشک شود.
۳. استفاده از رنگ یا پوشش محافظ اضافه
یکی از مؤثرترین روش‌های افزایش مقاومت ورق در برابر خوردگی، استفاده از پوشش‌های رنگی محافظ است. ورق رنگی درواقع همان ورق گالوانیزه‌ای است که با رنگ اپوکسی یا پلی‌استر پوشیده شده تا مقاومت بیشتری در برابر اشعه خورشید، رطوبت و مواد شیمیایی پیدا کند. در محیط‌های صنعتی یا مرطوب، استفاده از چنین ورق‌هایی به‌مراتب اقتصادی‌تر از تعمیر مکرر خواهد بود.
برای آشنایی با مراحل آماده‌سازی رنگ‌پذیری ورق گالوانیزه، رنگ مناسب و نکات اجرایی کلیک کنید.
۴. پرهیز از تماس با فلزات ناهمجنس
در سازه‌هایی که چند نوع فلز به کار می‌رود، تماس مستقیم میان ورق گالوانیزه با فلزات دیگر مانند مس یا آلومینیوم می‌تواند باعث خوردگی گالوانیکی شود. برای جلوگیری از این پدیده:
- بین دو فلز از واشر یا نوار عایق استفاده کنید.
- در اتصالات از پیچ و مهره گالوانیزه بهره ببرید تا واکنش الکتروشیمیایی به حداقل برسد.
۵. شست‌وشوی دوره‌ای و نگهداری منظم
آلودگی‌های شهری و گردوغبار صنعتی می‌توانند به مرور خاصیت محافظتی روی را کاهش دهند؛ بنابراین شست‌وشوی دوره‌ای با آب تمیز یا محلول‌های خنثی بسیار مؤثر است.
- در مناطق ساحلی یا آلوده، شست‌وشو هر ۳ تا ۶ ماه انجام شود.
- در سایر مناطق، یک‌بار در سال کافی است.
۶. بازبینی دوره‌ای و تعمیر به‌موقع
بررسی‌های دوره‌ای برای شناسایی ترک‌ها، خراش‌ها یا نقاط زنگ‌زده اهمیت زیادی دارد. در صورت مشاهده خوردگی موضعی، تعمیر نقطه‌ای با رنگ گالوانیزه سرد می‌تواند از گسترش آسیب جلوگیری کند. بی‌توجهی به این مرحله کوچک، ممکن است در آینده منجر به نیاز به پوشش مجدد یا حتی تعویض کامل ورق شود.
به‌طورکلی، پیشگیری از خوردگی در ورق گالوانیزه به ترکیبی از نگهداری صحیح، مراقبت‌های سطحی و آگاهی فنی نیاز دارد. اگر این اصول رعایت شود، ورق گالوانیزه می‌تواند دهه‌ها بدون افت کیفیت دوام آورد.
روش‌های تعمیر و ترمیم خوردگی در ورق گالوانیزه
وقتی سطح ورق دچار آسیب یا زنگ‌زدگی موضعی شد، نباید کل ورق تعویض شود. در بسیاری از موارد، می‌توان با روش‌های ساده و کم‌هزینه، تعمیر نقطه‌ای یا پوشش مجدد انجام داد:
تعمیر نقطه‌ای (Spot Repair)
در این روش، بخش آسیب‌دیده انواع ورق گالوانیزه به‌صورت موضعی ترمیم می‌شود:
- تمیزکاری اولیه: سطح زنگ‌زده یا خراشیده با برس سیمی یا سنباده تمیز می‌شود.
- چربی‌زدایی: استفاده از حلال برای پاک‌کردن آلودگی‌های سطحی.
- استفاده از رنگ گالوانیزه سرد: رنگ‌هایی حاوی پودر روی که پس از خشک شدن، همانند یک پوشش محافظ جدید عمل می‌کنند.
- بررسی نهایی: اطمینان از یکنواخت بودن ضخامت پوشش جدید.
پوشش مجدد (Re-Galvanizing)
وقتی سطح گسترده‌ای از ورق دچار خوردگی شده باشد، روش پوشش مجدد کاربردی‌تر است. در این فرآیند، پس از تمیزکاری کامل سطح، ورق دوباره در حمام روی غوطه‌ور می‌شود یا از اسپری گالوانیزه صنعتی برای بازسازی لایه استفاده می‌شود.
این روش هزینه‌برتر است، اما طول عمر ورق را تقریباً به اندازه حالت اولیه بازمی‌گرداند. درواقع اگر تعمیر به‌درستی انجام شود، ورق ترمیم‌شده می‌تواند تا 70 تا 90 درصد از مقاومت اولیه خود را حفظ کند. استفاده از رنگ‌های مخصوص گالوانیزه یا ترکیب آن با پوشش اپوکسی می‌تواند مقاومت در برابر رطوبت و خوردگی را برای سال‌ها تضمین کند. در مواردی مانند ورق شیروانی یا ورق آبرو گالوانیزه که در فضای باز قرار دارند، بازدید سالیانه و تعمیر به‌موقع می‌تواند از تعویض کامل جلوگیری کند.
جمع‌بندی نهایی
در نهایت، باید گفت که شناخت آسیب‌ها و خوردگی در ورق گالوانیزه و آگاهی از روش‌های پیشگیری و ترمیم، به شما این امکان را می‌دهد که عمر مفید سازه‌ها را چندین برابر کنید. اگر نگهداری اصولی، تهویه مناسب و پوشش‌های محافظ به‌درستی اعمال شوند، ورق گالوانیزه می‌تواند تا بیش از 30 سال بدون زنگ‌زدگی عمل کند.
از سوی دیگر، در صورت بروز آسیب، استفاده از تعمیر نقطه‌ای یا پوشش مجدد روش‌هایی مطمئن و مقرون‌به‌صرفه برای بازیابی مقاومت سطحی هستند.
چنین اقداماتی نه‌تنها از فرسایش فلز جلوگیری می‌کند، بلکه به حفظ زیبایی و استحکام سازه نیز کمک می‌نماید. به خاطر داشته باشید آنچه دوام ورق گالوانیزه را تضمین می‌کند، تنها کیفیت اولیه محصول نیست؛ بلکه نحوه نگهداری، استفاده و توجه به جزئیات فنی در طول عمر آن است.
